Misschien had ik geluk dat ik in Rotterdam op school zat.
Als kind uit een arbeidersgezin, groeide ik op in een kleine flat op driehoog. Bij ons thuis geen klassieke muziek, geen cultuur, anders dan het wekelijkse uitstapje naar de bibliotheek van de kerk, waar ik de boeken al op jonge leeftijd allemaal verslonden had. Soms kwam ik thuis bij kinderen waar zomaar een piano in de woonkamer stond, waar ze naar muziekles gingen, waar ze ook nog eens twee wc’s hadden, het ultieme bewijs van rijkdom, vond ik dat.
Altijd had ik het gevoel dat die mensen een andere wereld bewoonden, met andere codes, andere boeken, andere muziek, andere tijdschriften. Een wereld die voor mij veel geheimen bevatte.
Maar op de katholieke basisschool waar ik zat ging de hele klas zo rond 1970 in een schoolbus naar de Doelen voor een concert van het toenmalig Rotterdams Philharmonisch Orkest. En een jaar later gingen we naar de schouwburg voor een voorstelling van het Scapino ballet. Hoe oud zou ik geweest zijn, 8, 9 jaar?
Beide keren staan in mijn geheugen gegrift. De sensatie van het pluche van de stoelen, de opwinding voordat het concert begon. Al die instrumenten die daar opgesteld stonden, de musici die ritselend plaatsnamen, de dirigent die opkwam en ons, al die Rotterdamse kinderen, toesprak. Ik heb zelfs zijn naam onthouden, de dirigent was Jan de Waart.
Toen begon het…
Muziek vulde de ruimte, vulde mijn oren, ik wist niet wat mij overkwam, een lawine van indrukken. Ik had geen idee hoe al die instrumenten heetten, maar ik hoorde zoveel tegelijk en ik beleefde iets wat ik nog nooit beleefd had. Die mensen speelden daar voor ons!
Ik heb geen idee wat mijn klasgenoten ervan vonden, maar voor mij ging daar op die dag, een wereld open. En hoewel ik geen noten kon lezen, de muziekstukken niet kende, niks wist van alles wat daar gebeurde, stroomde de muziek in één keer binnen. Klik, klik, het mechaniek van de ontroering, muziek als directe weg naar het hart. In een concert van een uur had ik een wereld erbij.
Terug in de bus had ik het gevoel dat er een tip van de sluier was opgelicht, dat ik iets had ontdekt dat ik nog niet wist.
Ook die tweede keer bij de voorstelling van het Scapino-ballet overkwam mij dat. Geraakt worden door iets dat je niet kent, maar wat daarbinnen aangesproken wordt. Ergens diep in jezelf, waar je nog geen weet van had, waar je nog geen woorden aan kunt geven, een belevenis, helemaal van jou alleen. Klik, klik.
Als iemand mij toen had verteld dat ik later zelf theater zou gaan maken, dat ik voorstellingen zou maken met live muziek, soms zelfs met een hele grote orkestbezetting, had ik dat vast nooit geloofd. Dat ik die wereld zou gaan betreden…
En nog altijd, als ik ronddwaal over een toneel vol muziekinstrumenten, als ik tussen trekkenwanden sta, of tussen het publiek in het Badhuis zit, kan het me overkomen dat ik me verwonder dat ik dat ben die hier is op dit moment.
Maar ook als ik kijk naar al die kinderen die bij Metamorfosen voor het eerst in het theater zijn, het licht dat uitgaat, de muziek die begint… ik voel me zo verwant.
Ik weet dat het mogelijk is om met één voorstelling een zaadje te planten dat levenslang mee kan gaan, dat kan groeien, dat tot bloei kan komen. En dat je dat ontdekt, ergens op jouw eigen moment, als jij er aan toe bent.
Daarom houd ik nooit zo van nagesprekken. Ik doe ze wel eens, daar niet van, maar eigenlijk gun ik ieder kind zijn of haar eigen belevenis waar hij of zij niet meteen woorden aan hoeft te geven. Woorden vangen immers vaak maar een klein deel van de ervaring en wat is het toch dat we altijd alles meteen maar na moeten kunnen vertellen. Een goeie voorstelling draag je mee, ontsluit iets waarvan je niet wist dat je het in je had. En waar je soms ook nog geen woorden voor kunt vinden. Niks erg.
In al die jaren dat ik jeugdtheater maak, ben ik blijven knokken voor schoolvoorstellingen, voor theaterbezoek met de klas. Soms zit het tij even mee, soms zit het tegen, maar vanzelfsprekend is het nooit. Er moet altijd weer geknokt worden om cultuur voor kinderen toegankelijk te houden. Ik begrijp daar helemaal niets van.